“Η Νέα Αμερικανική Ζωγραφική” στην Ευρώπη

Η συμμετοχή του Στάμου

Το 1953 το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης θεσπίζει τον Διεθνή Προγραμματισμό του, με σκοπό να εξάγει τις εκθέσεις του Μουσείου σε όλο τον κόσμο, ως μια προσπάθεια ευρείας πολιτιστικής ανταλλαγής και εξαγωγής της τέχνης των Η.Π.Α.[1] Αποκορύφωμα αυτής της προσπάθειας υπήρξε η έκθεση του 1958-59 με τον εύγλωττο τίτλο «Η Νέα Αμερικανική Ζωγραφική», η οποία θα ταξιδέψει στις ευρωπαϊκές πόλεις Βασιλεία, Μιλάνο, Μαδρίτη, Βερολίνο, Άμστερνταμ, Βρυξέλλες, Παρίσι και Λονδίνο. Η έκθεση, που είχε πρωτοφανή επιτυχία και παρά τις όποιες αρνητικές κριτικές έκανε αναγνωρίσιμη αυτή τη νέα αμερικανική ζωγραφική τάση στην Ευρώπη, ακολουθεί και υπογραμμίζει την τάση προς έναν οικουμενισμό και κοσμοπολιτισμό που είχε προωθήσει το Μουσείο από το 1955 με την έκθεση φωτογραφίας με τίτλο «Η Οικογένεια του Ανθρώπου». Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο με κείμενο του πρώτου διευθυντή του Μουσείου Alfred Barr, όπου τονίζεται η καλλιτεχνική ανεξαρτησία και ιδιαιτερότητα του κάθε ζωγράφου χωρίς να παραβλέπεται η σχέση τους με την ευρωπαϊκή πρωτοπορία, και παρατίθενται δηλώσεις των καλλιτεχνών, καθώς συμμετέχουν σε αυτήν 17 από τους αποκαλούμενους “οξύθυμους”. Η επιλογή αυτή σηματοδοτεί την πρωτοβουλία του Μουσείου να εκπροσωπηθεί η μοντέρνα αμερικανική ζωγραφική από το εικαστικό ρεύμα του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, ή αλλιώς της Σχολής της Νέας Υόρκης, ως το ρεύμα εκείνο που αντανακλούσε περισσότερο τις αξίες του αμερικανικού χαρακτήρα, όπως η ατομικότητα, η διαφορετικότητα, η οικουμενικότητα και η ελευθερία.[2] Ιδιαίτερα σημαίνουσα στάθηκε η παρουσία του Θεόδωρου Στάμου με τα έργα Λευκό Πεδίο, Νο 2, του 1957, Έντονο Χιόνι, Αδύνατος Ήλιος, Νο 3 του ίδιου έτους και Παιχνίδια του Ήλιου, Νο 2, του 1958. Αποτελούν αντιπροσωπευτικά έργα από τρεις θεματογραφικές σειρές του καλλιτέχνη, όπου η μετάπλαση της φύσης και του φωτός στη σύγχρονη αφηρημένη ζωγραφική της Νέας Υόρκης γίνεται με τη χαρακτηριστική άνεση και δύναμη που διαθέτει η εκφραστική χειρονομία[3] και η χρωματική δεινότητα του Ελληνοαμερικανού ζωγράφου. Ο καλλιτέχνης, με δήλωσή του, που παραθέτουμε εδώ σε ελεύθερη απόδοση, καθώς στα αγγλικά ο λόγος του είναι πιο ποιητικός και άμεσος, καταθέτει για την τέχνη του με αφορμή την έκθεση: «Αναλογιζόμενος ότι έχουν γραφτεί και θα γραφτούν τόσα πολλά για την τέχνη, σε τελική ανάλυση, η ζωγραφική στην καλύτερή της εκδοχή συνίσταται στην αλήθεια που έχεις απέναντι στη ζωγραφική σου, απέναντι στον εαυτό σου και την εποχή σου, και κυρίως απέναντι στον Θεό σου και το όνειρό σου».

Πηγές:
[1] Βλ. και Frank Spicer, ‘The New American Painting , 1959’, in Modern American Art at Tate 1945–1980, Tate Research Publication, 2018, https://www.tate.org.uk/research/publications/modern-american-art-at-tate/essays/new-american-painting, ανακτήθηκε στις 12/12/2023.
[2] Πβ. Eva Cockroft, “Abstract Expressionism, Weapon of the Cold War”, στο Francis Frascina (επ.), Pollock and After: The Critical Debate, Harper & Row 1985, σ. 128.
[3] Για τη σημασία που λαμβάνει με την ανάδυση του αφηρημένου εξπρεσιονισμού η εκφραστική χειρονομία του καλλιτέχνη, βλ. Harold Rosenberg, “The American action painters”, Art News, vol. 51, December 1952: « its seriousness is the degree to which the act on the canvas is an extension of the artist’s total effort to make over his experience».

Ανέστης Μελιδώνης
Ιστορικός Τέχνης
Επιστημονικός Συνεργάτης του Ιδρύματος Ελληνική Διασπορά