Γουίλιαμ (Βασίλειος) Μπαζιώτης
Ένας ζωγράφος ελληνικής καταγωγής εγνωσμένου κύρους παγκοσμίως
μάλλον αποσιωπημένος από την ιστορία της τέχνης στην Ελλάδα[1]
Ο καταγόμενος από την Βλαχοκερασιά Αρκαδίας, Γουίλιαμ (Βασίλειος) Μπαζιώτης (1912-1963), 60 χρόνια μετά τον θάνατό του, παραμένει ένα ανεξερεύνητο όνομα στην εγχώρια ιστορία της τέχνης. Η προσφορά του στον αφηρημένο εξπρεσιονισμό είναι δεδομένη, καθώς υπήρξε μέλος της ομάδα των «18 οξύθυμων» («The irascible 18»), όπως αποκλήθηκαν οι συγκεκριμένοι καλλιτέχνες, 15 εκ των οποίων απεικονίζει η θρυλική πλέον φωτογραφία της Nina Leen, φωτογραφία που έκανε αναγνωρίσιμη διεθνώς τη συγκεκριμένη –έστω για τις ανάγκες της φωτογράφισης– ομάδα μοντέρνων καλλιτεχνών των ΗΠΑ, με τη δημοσίευσή της στο περιοδικό Life στις 15 Ιανουαρίου του 1951. Η νέα αυτή γενιά μοντέρνων καλλιτεχνών αποτέλεσε εκ των πραγμάτων μια τομή στην παγκόσμια ιστορία της τέχνης, καθώς συνετέλεσε στη μεταφορά του κέντρου της σύγχρονης τέχνης μεταπολεμικά από το Παρίσι στη Νέα Υόρκη (βλέπε τη μελέτη του S. Guilbaut του 1983, με τον εύγλωττο τίτλο How New York Stole the Idea of Modern Art: Abstract Expressionism, Freedom, and the Cold War). Οι 18 αυτοί εκπρόσωποι της μοντέρνας αμερικανικής καλλιτεχνικής σκηνής σηματοδότησαν τη διεθνή καθιέρωση του εικαστικού ρεύματος του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, ή αλλιώς, στην πιο αμερικανική ερμηνεία του, του εικαστικού ρεύματος της χειρονομιακής εξπρεσιονιστικής ζωγραφικής (action painting, σύμφωνα με τον τίτλο του άρθρου του Harold Rosenberg στο περιοδικό Art News τον Δεκέμβριο του 1952), ή, αλλιώς, της ζωγραφικής «Αμερικανικού τύπου» («American-type» painting, σύμφωνα με τον τίτλο του άρθρου του Clement Greenberg στο τέλος της δεκαετίας του ‘50). Συναποτέλεσαν με την κοινή τους αισθητική στάση, που προσέβλεπε σε μια κουλτούρα αρχαϊκή και καινούργια ταυτόχρονα, η οποία θα ξαναέβρισκε τη σύνδεσή της με τον παλιό και οικείο ρυθμό της δημιουργίας, την επονομαζόμενη Σχολή της Νέας Υόρκης, ως το αντίβαρο της μέχρι τότε κυρίαρχης στη μοντέρνα τέχνη Σχολής του Παρισιού. Η ανάγκη για μια νέα ζωγραφική, μακριά από τη γεωμετρική τάξη που κυριαρχούσε πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την οριακή εμπειρία του πολέμου, η ανάγκη δηλαδή για μια ζωγραφική γλώσσα που θα εκφράζεται με πιο μεγάλη αμεσότητα, ευνόησε την ανάπτυξη μιας πιο χειρονομιακής και ταυτόχρονα αφηρημένης εξπρεσιονιστικής ζωγραφικής όπως αυτή. Ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός διαφοροποιήθηκε από τα ευρωπαϊκά κινήματα χάρη στη μεγαλύτερη ζωντάνια, την ένταση και την πιο ολιστική τάση που απέπνεε, δίνοντας πάντα μεγαλύτερη έμφαση στην αναζήτηση μιας προχωρημένης ποιότητας που θα ήταν καταφανής στο ζωγραφικό αποτέλεσμα. Με βάση αυτές τις απαιτήσεις που θεώρησαν ότι πληρούσαν, οι νέοι καλλιτέχνες υπέγραψαν την επιστολή διαμαρτυρίας στο Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης, σε ένα κείμενο του Adolph Gottlieb (1903-1974), το οποίο παρέδωσε στην εφημερίδα Times της Νέας Υόρκης ο Barnett Newman (1905-1970), κάνοντας το αίτημά τους πρωτοσέλιδο (στους Times της Δευτέρας 20 Μαΐου 1950). Το κίνημα του αφηρημένου εξπρεσιονισμού συνδέθηκε τέλος με την αυθεντικότητα και την πρωτοτυπία, επιτρέποντας την ανάπτυξη των ύστερων μοντέρνων κινημάτων της τέχνης.
Ο Μπαζιώτης επηρεάστηκε περισσότερο ίσως από τους Ευρωπαίους σουρεαλιστές που ήρθαν ήδη το 1939 στην Νέα Υόρκη λόγω του πολέμου, συναντώντας πρώτος εκείνος από τους “οξύθυμους” έναν σουρεαλιστή καλλιτέχνη, τον Κurt Selingman (1900-1962).[2] Εκπροσώπησε μια υβριδική μορφή της νεοπαγούς αυτής καλλιτεχνικής κίνησης, με μεγαλύτερη συγκριτικά με τους υπόλοιπους αφηρημένους εξπρεσιονιστές αναφορά στις συμβολικές φιγούρες του Σουρεαλισμού, όπως εκείνες του Joan Miró (1893-1983), το έργο του οποίου είχε θαυμάσει στο MoMA, εισάγοντας τον όρο «βιομορφική αφαίρεση» με την τέχνη του, επηρεάζοντας με τη σειρά του τον Mark Rothko (1903-1970), αλλά και τους Arshile Gorky (1904-1948), και τον επίσης ελληνικής καταγωγής Θεόδωρο Στάμο (1922-1997), τον Βενιαμίν των “οξύθυμων”.[3] Ήδη προπολεμικά συμμετείχε, όπως και ο Jackson Pollock (1912-1956), στο Federal Art Project (1937-1943), στο πλαίσιο της πολιτικής του New Deal του προέδρου Roosevelt. Αν και αποτέλεσε μέλος της νεοϋορκέζικης μοντέρνας σχολής ζωγραφικής, είχε μεγαλώσει στο Reading της Pensylvania, ακολουθώντας για ένα διάστημα καριέρα στην πυγμαχία, άθλημα για το οποίο το ενδιαφέρον του δεν θα εκλείψει ποτέ. Η οικογένειά του διατηρούσε «πρώτης τάξης», όπως το περιέγραφε ο ίδιος, εστιατόριο (“The Crystal Restaurant”) στην ελληνική συνοικία του Reading, αλλά μια φωτιά κατέστρεψε την επιχείρηση την Ημέρα των Ευχαριστιών το 1919,[4] γεγονός που θα πρέπει να άφησε το ίχνος του στην ψυχοσύνθεση του καλλιτέχνη. Ο Μπαζιώτης παρακολούθησε ελληνικό σχολείο όπου έμαθε την ελληνική γλώσσα και μυθολογία, ενώ επηρεάστηκε και από τους παραδοσιακούς χορούς που έβλεπε στη συνοικία Μικρασιατών προσφύγων όπου ζούσε, και οι οποίοι του ασκούσαν μαγευτική επίδραση. Ο ίδιος αναφερόταν στη συμβολή που είχε στο έργο του το γεγονός ότι μεγάλωσε ανάμεσα σε Έλληνες.[5] Στην απόφασή του να στραφεί ολοκληρωτικά στην τέχνη και να ταξιδέψει στη Νέα Υόρκη τo 1933 για σπουδές στην Εθνική Ακαδημία Σχεδίου συνετέλεσε και η δεκαπενταετής φιλία του με τον συμβολιστή Ελληνοαμερικανό ποιητή της Διασποράς, Βύρωνα Βαζάκα (1905-1987), αφού ήδη το 1935 δήλωνε πως ήθελε να μεταφράσει τις ψυχικές καταστάσεις των ποιητών του Συμβολισμού σε τέχνη. Καθοριστική ήταν επίσης η επαφή του με το έργο του Matisse σε έκθεση που επισκέφτηκε το 1931 στο MoMA.[6] Μελέτησε επίσης σε βάθος το έργο του Picasso, εντοπίζοντας τη σημασία του να μεταδίδει ο ζωγράφος το πνεύμα του στον πίνακα, περισσότερο από τη θεματική επιλογή του. Στενή φιλία θα διατηρήσει από το 1941 με τον Robert Motherwell, από τα βασικά μέλη των “οξύθυμων”, ενώ το ίδιο έτος θα συνάψει γάμο με την Ethel Copstein. Το 1942 εκθέτει μαζί με τους Motherwell, Rothko, Clyford Still (1904-1980) σε έκθεση που οργάνωσε η Peggy Guggenheim, και το 1943 η Peggy Guggenheim τον θεωρεί ανάμεσα στους σημαντικότερους νέους καλλιτέχνες της πινακοθήκης της, μαζί με τους Pollock και Motherwell. To 1944 οργανώθηκε ατομική έκθεση του έργου του στην Πινακοθήκη της Guggenheim, με τον C. Greenberg να τον κατατάσσει ανάμεσα στους έξι εφτά καλύτερους ζωγράφους των ΗΠΑ.[7] Το 1947, με την διαρκή στήριξη του Samuel Kootz, ο οποίος αποτέλεσε τον γκαλερίστα του στη Νέα Υόρκη την περίοδο 1946-50, και με τον H. Rosenberg να γράφει τον πρόλογο, εκθέτει στο Παρίσι, στην Gallerie Maeght, μαζί με τους Romare Bearden (1911-1988), Byron Browne (1907-1961), Gottlieb, Carl Holty (1900-1973) και Motherwell.[8] Το ίδιο έτος κερδίζει το πρώτο βραβείο για το έργο του Κύκλωπας στην έκθεση για τον Σουρεαλισμό στο Chicago Art Institute,[9] γεγονός καθοριστικό για την αποδοχή του νέου αυτού μοντέρνου κινήματος ζωγράφων στην Αμερική, στρέφοντας ταυτόχρονα εναντίον του τους συντηρητικούς τεχνοκρίτες της εποχής.[10] Το 1948, μαζί με τους David Hare (1917-1992), Motherwell, Rothko και Newman, συναποτέλεσαν τους ιδρυτές της Σχολής Subjects of the Artist, η οποία, αν και με σύντομη διάρκεια λειτουργίας, πυροδότησε τη δημιουργία της ομάδας The Club, όπου συναντιόντουσαν εβδομαδιαία το 1949-50 καλλιτέχνες της πρωτοπορίας. Τέλος, εκπροσωπείται κι αυτός, όπως και ο Στάμος, στην έκθεση «The New American Painting», που επιμελήθηκε η Dorothy C. Miller σε συνεργασία με τον πρώτο διευθυντή του MoMA, Alfred Barr, που έγραψε τον κατάλογο, και η οποία μεταλαμπάδευσε το μήνυμα της νέας αυτής εικαστικής κίνησης στην Ευρώπη με 8 παρουσιάσεις σε 8 μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις το 1958-59. Δίδαξε τέχνη στις σχολές Brooklyn Museum Art School, New York University, MoMA’s People’s Art Center (1950-52) και Hunter College (1952-62). Δύο χρόνια μετά τον θάνατό του οργανώθηκε αναδρομική έκθεση στο μουσείο Guggenheim της Νέας Υόρκης, ενώ πιο πρόσφατα, το 2004-05 οργανώθηκε έκθεση για το έργο του στο μουσείο Guggenheim της Βενετίας. Ο Μπαζιώτης υπήρξε συνεπής στις αρχές του σε όλο του το έργο, χωρίς να περάσει στην απόλυτη αφαίρεση, παρά τη σταδιακά πιο έντονη αφαιρετική του τάση. Στόχευσε κυρίως στο να αποτυπώσει τα μυστήρια της ζωής, βλέποντας το χρώμα σαν κάτι περισσότερο από ισορροπία τόνων και αρμονίας, αφού για εκείνον το χρώμα από μόνο του αποτελούσε αυτή την ίδια την πραγματικότητα. Κατά την άποψη του καλλιτέχνη: «Είναι το μυστήριο που μ’ αρέσει στη ζωγραφική. Η ακινησία και η σιωπή. Θέλω η εικόνα μου να επιδρά πολύ αργά, να γίνεται εμμονή και να στοιχειώνει».[11]
Πηγές:
[1] Παραθέματα του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν για το βίντεο για τον καλλιτέχνη σε σκηνοθεσία Γιάννη Κατωμέρη και παραγωγή του Ιδρύματος Ελληνικής Διασποράς, με ελεύθερη πρόσβαση στο site του Ιδρύματος.
[2] Βλ. Stephen Polcari, Abstract Expressionism and the modern experience, Cambridge University Press, 1991, σ. 214.
[3] Πβ. την εισαγωγή του Lawrence Alloway στο William Baziotes. A memorial exhibition, The Solomon R. Guggenheim Foundation, Νέα Υόρκη, 1965.
[4] Sarah Danielle Crain, William Baziotes’ duality: escaping the ordinary and finding the extraordinary, Master of Arts, The Uninersity of Georgia, 2004, σ. 2.
[5] Βλ. ό.π., σ. 27.
[6] Βλ. Tim Higgins, «Allentown Art Museums shows work of William Baziotes, a visionary raised in Reading», The Morning Call, 30/5/2015.
[7] Clement Greenberg, «Review», The Nation, 11/11/1944.
[8] Dore Ashton, The New York School. A cultural reckoning, The Viking Press, New York 1973, σ. 184.
[9] Βλ. «New York Artists win four awards», New York Times, 6/11/1947, σ. 24.
[10] Βλ. Mona B. Hadler, The Art of William Baziotes, τ. 2, Columbia University 1977, σ. 177.
[11] Έργα του βρίσκονται εκτός των άλλων στα παρακάτω μουσεία και ιδρύματα: Reading Public Museum https://www.readingpublicmuseum.org/on-the-flip-side Rose Art Museum [Massachusetts] https://rosecollection.brandeis.edu/objects-1/info/2950?sort=0 Guggenheim Museum https://www.guggenheim-venice.it/en/art/artists/william-baziotes/ Baltimore Museum of Art https://collection.artbma.org/people/8203/william-baziotes/objects Art Institute of Chicago https://www.artic.edu/artists/1855/william-baziotes MoMA https://www.moma.org/artists/406 MET https://www.metmuseum.org/art/collection/search?q=William+Baziotes&sortBy=Relevance Whitney Museum of American Art https://whitney.org/artists/76 Minneapolis Institute of Art https://gr.pinterest.com/pin/181832903684329220/ Detroit Institute of Arts https://dia.org/collection/pond-34092 Michael Rosenfeld Gallery https://www.michaelrosenfeldart.com/artists/william-baziotes-1912-1963 Kemper Art Museum https://www.kemperartmuseum.wustl.edu/collection/explore/artwork/291
Ανέστης Μελιδώνης
Ιστορικός Τέχνης
Επιστημονικός Συνεργάτης του Ιδρύματος Ελληνική Διασπορά