Βιογραφία
Γεννημένη το 1956 στο Παρίσι, η Μάχη Ξενάκη έχει χαράξει μια καλλιτεχνική πορεία όπου η ζωγραφική, η γλυπτική και η συγγραφή συνυφαίνονται σε έναν διάλογο με τη μνήμη, την ιστορία και την ανθρώπινη κατάσταση. Από τα παιδικά της χρόνια, το σχέδιο υπήρξε η σταθερή της γλώσσα, ένας τρόπος κατανόησης του κόσμου και του εαυτού της. Οι σπουδές της στην αρχιτεκτονική, υπό την καθοδήγηση του οραματιστή Πολ Βιριλιό, την οδήγησαν στη δημιουργία θεατρικών σκηνικών και κοστουμιών, ιδιαίτερα μέσα από τη συνεργασία της με τον πρωτοποριακό σκηνοθέτη Κλοντ Ρεζί. Η καλλιτεχνική της πορεία πήρε καθοριστική τροπή το 1987, όταν εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη, αφιερώνοντας τον εαυτό της αποκλειστικά στη ζωγραφική. Εκεί, μια συνάντηση θα αποδεικνυόταν μοιραία: η γνωριμία της με τη Λουίζ Μπουρζουά. Η σχέση τους ξεπέρασε τα όρια της μαθητείας, μεταμορφώθηκε σε έναν βαθύ, δημιουργικό διάλογο, που κορυφώθηκε το 1998 με την έκδοση του βιβλίου Louise Bourgeois, L’aveugle guidant l’aveugle (The Blind Leading the Blind). Ένα έργο που δεν είναι μόνο πορτρέτο της Μπουρζουά, αλλά και μια στοχαστική εξερεύνηση της ίδιας της καλλιτεχνικής διαδικασίας.
Το έργο της Ξενάκη χαρακτηρίζεται από μια αδιάκοπη αναζήτηση γύρω από τη μεταμόρφωση, τη μνήμη και τη φθαρτότητα της ύπαρξης. Το 1999 παρουσίασε την πρώτη της έκθεση γλυπτικής, συνοδευόμενη από το βιβλίο Parfois seule (Sometimes Alone), εδραιώνοντας τη φωνή της στον σύγχρονο καλλιτεχνικό κόσμο. Η αναμέτρησή της με το φάσμα του παρελθόντος συνεχίστηκε το 2001 με το έργο Laisser venir les fantômes (Let the ghosts come), μια εξερεύνηση των αόρατων αποτυπωμάτων που αφήνει πίσω του ο χρόνος. Μια στιγμή-σταθμός στην καριέρα της ήταν το 2004, όταν προσκλήθηκε να εκθέσει στο ιστορικό Νοσοκομείο Σαλπετριέρ στο Παρίσι. Στα αρχεία του, ανακάλυψε ντοκουμέντα για τον εγκλεισμό και τη φυλάκιση γυναικών που καταδικάστηκαν για πράξεις κοινού δικαίου, ακολασία και πορνεία ήδη από την εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ'. Από αυτή τη συγκλονιστική ανακάλυψη γεννήθηκε το έργο Les folles d’enfer de la Salpêtrière (Οι Τρελές της Κολάσεως της Σαλπετριέρ), μια εγκατάσταση 260 γλυπτών που έδινε σχήμα στη σιωπηλή οδύνη αυτών των γυναικών. Το ομώνυμο βιβλίο που συνόδευσε την έκθεση αποτέλεσε ένα έργο στα όρια μεταξύ τέχνης, λογοτεχνίας και ιστορικής μαρτυρίας.
Η γλυπτική της Ξενάκη χαρακτηρίζεται από μια οργανική, σχεδόν εξωπραγματική αισθητική. Τα έργα της μοιάζουν να αναδύονται από μια πρωταρχική ύλη, να θυμίζουν θαλάσσια πλάσματα, χιμαιρικές μορφές ή μέρη σωμάτων που πάλλονται με ζωή. Σειρές όπως οι Μεταμορφώσεις (Métamorphoses) καταδεικνύουν αυτή την εμμονή της με τη μεταμόρφωση—εκεί όπου τα σώματα διαλύονται, συγχωνεύονται, μετασχηματίζονται, κινούνται μεταξύ ανθρώπινου, ζωικού και μυθολογικού. Οι μορφές αυτές αντηχούν παιδικές της αναμνήσεις από τις καταδύσεις της στην Κορσική με τον πατέρα της, τον σπουδαίο συνθέτη και αρχιτέκτονα Ιάννη Ξενάκη. Η παρουσία του πατέρα της υπήρξε καταλυτική στην προσωπική και καλλιτεχνική της εξέλιξη. Το 2015, εξέδωσε το βιβλίο Iannis Xenakis, un père bouleversant (Iannis Xenakis: A Moving Father), όπου ξεδιπλώνει τη σχέση της με τον πατέρα της, αντιπαραθέτοντας τη δική της καλλιτεχνική πορεία με τη μουσική και αρχιτεκτονική του ιδιοφυΐα. Δεν πρόκειται απλώς για μια βιογραφία, αλλά για μια ενδοσκόπηση πάνω στο πώς σχηματίζεται η ταυτότητα όταν κάποιος μεγαλώνει στη σκιά μιας μεγαλειώδους μορφής.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της πορείας της, η Ξενάκη διατηρεί έναν διαρκή διάλογο ανάμεσα σε διαφορετικές μορφές έκφρασης—το σχέδιο, τη γλυπτική, τη γραφή—όπου κάθε μέσο της επιτρέπει να εκφράσει όσα δεν μπορούν να αποδοθούν μέσα από κάποιο άλλο. Στο έργο της Louise, sauvez-moi! (Louise, save me!) (2018), επανεξετάζει την πολυετή της σχέση με τη Λουίζ Μπουρζουά, συνθέτοντας μια αφήγηση που συνδυάζει μνήμη, τέχνη και τη μοναδική εμπειρία του να είσαι γυναίκα καλλιτέχνης σε έναν κόσμο που συχνά επιχειρεί να σε περιορίσει. Παράλληλα με τη δική της δημιουργική πορεία, έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος του έργου της στη διατήρηση και διάδοση της κληρονομιάς του πατέρα της. Συνεπιμελήθηκε την έκθεση Iannis Xenakis, draughtsman on the dawn of work το 2012 και συμμετείχε στον εορτασμό των 100 χρόνων από τη γέννησή του στη Cité de la Musique το 2022. Αυτή η ενασχόληση με τα αρχεία αντανακλά τη γενικότερη καλλιτεχνική της εμμονή: τη διάσωση, τη μνήμη και την επανερμηνεία του παρελθόντος. Το έργο της έχει παρουσιαστεί σε κορυφαίους πολιτιστικούς χώρους, όπως το Κέντρο Πομπιντού, το Μουσείο Ζαντκίν, το Orlando Museum of Art και το Domaine de Chaumont-sur-Loire, ενώ τα σχέδια και οι γλυπτικές εγκαταστάσεις της ανήκουν σε σπουδαίες δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές παγκοσμίως.
Για τη Μάχη Ξενάκη, η δημιουργία είναι μια πράξη αντίστασης στη λήθη, μια επίκληση του αόρατου. Είτε σμιλεύει φανταστικές μορφές, είτε χαράσσει το αποτύπωμα της ιστορίας με μελάνι, είτε ανασκάπτει τις ίδιες της τις μνήμες, το έργο της παραμένει βαθιά βιωματικό και ποιητικό. Όπως η ίδια δηλώνει: « Όταν ξεκινάω ένα σχέδιο ή ένα γλυπτό, περιμένω εκείνη τη μαγική στιγμή που ξαφνικά θα εμφανιστεί κάτι νέο και ζωντανό που συνδέεται με εμάς, τη ζωικότητά μας, την οικουμενικότητά μας, την οικειότητά μας. Στη συνέχεια, δημιουργώ την απολαυστική αίσθηση της ζωής και μακριά λίγο θάνατο. Η δουλειά μου φαίνεται πραγματικά ολοκληρωμένη όταν βρίσκω αυτό το συναίσθημα σε κάποιον που το κοιτάζει.» Η Μάχη Ξενάκη συνεχίζει να εξελίσσεται ως μια καλλιτέχνιδα με βαθιά ευαισθησία και εσωτερικότητα, κινούμενη αδιάκοπα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, ανάμεσα στις σκιές της ιστορίας και τη διαρκώς μεταμορφούμενη ζωή της τέχνης.
Γεωργία Δημοπούλου
Κλασική Φιλόλογος – Επιμελήτρια
Πηγή: Οι πληροφορίες και το φωτογραφικό υλικό του κειμένου προέρχονται από την επίσημη ιστοσελίδα της Μάχης Ξενάκη.