Βιογραφία
Ο Σπύρος Παπαλουκάς υπήρξε πρωτοπόρος Έλληνας ζωγράφος, του οποίου η καλλιτεχνική διαδρομή γεφύρωσε τη βυζαντινή παράδοση με τα ρεύματα του μοντερνισμού. Το έργο του, βαθιά πνευματικό και ταυτόχρονα τολμηρά πειραματικό, σηματοδότησε μια νέα εποχή στη ζωγραφική του 20ου αιώνα στην Ελλάδα. Γεννημένος το 1892 στη Δεσφίνα, ο Παπαλουκάς ανέπτυξε από νωρίς την κλίση του προς τη ζωγραφική. Φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας (1909–1916), όπου διδάχθηκε από καταξιωμένους ζωγράφους όπως ο Σπύρος Βικάτος, ο Δημήτριος Γερανιώτης, ο Γεώργιος Ιακωβίδης κ.ά. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του, διακρίθηκε επανειλημμένα, κερδίζοντας επτά πρώτα βραβεία.
Το 1917, αναζητώντας νέες καλλιτεχνικές επιρροές, ταξίδεψε στο Παρίσι, όπου μαθήτευσε στις Ακαδημίες Julian και Grande Chaumière. Ωστόσο, οι σπουδές του διακόπηκαν απότομα το 1921, όταν κλήθηκε να υπηρετήσει στη Μικρασιατική Εκστρατεία ως πολεμικός ζωγράφος, δίπλα στους Περικλή Βυζάντιο και Παύλο Ροδοκανάκη. Ο πόλεμος τον σημάδεψε βαθιά και μεγάλο μέρος των έργων που φιλοτέχνησε εκεί χάθηκε στις φλόγες της Σμύρνης το 1922. Ένα από τα πιο καθοριστικά κεφάλαια στην καλλιτεχνική πορεία του Παπαλουκά υπήρξε η παραμονή του στο Άγιον Όρος την περίοδο 1923–1924. Μέσα στο γαλήνιο περιβάλλον των μοναστηριών, μελέτησε σε βάθος τη βυζαντινή τέχνη, αφομοιώνοντας τα διδάγματά της σχετικά με τη στιλιζαρισμένη απόδοση των μορφών, τη συμβολική χρήση του χρώματος και την πνευματική διάσταση της εικόνας. Η αγάπη του για τη βυζαντινή τέχνη εκφράστηκε με μεγαλειώδη τρόπο μέσα από την αγιογράφηση της Μητρόπολης της Άμφισσας, έργο που ανέλαβε το 1926 και ολοκλήρωσε το 1932.
Η δημιουργικότητά του, όμως, δεν περιορίστηκε στη θρησκευτική ζωγραφική. Το 1932–1933, ανέλαβε τη χρωματική διαμόρφωση μιας εμβληματικής πολυκατοικίας στην περιοχή των Εξαρχείων, η οποία από τότε έγινε γνωστή ως η «Μπλε Πολυκατοικία». Παράλληλα, ασχολήθηκε με τη σκηνογραφία, φιλοτεχνώντας σκηνικά για το Εθνικό Θέατρο και το Θέατρο Κοτοπούλη, αποδεικνύοντας την ευρύτητα της καλλιτεχνικής του ματιάς. Ο Παπαλουκάς δεν υπήρξε μόνο ένας σημαντικός ζωγράφος, αλλά και ένας αφοσιωμένος δάσκαλος. Δίδαξε ελεύθερο και διακοσμητικό σχέδιο στη Βιοτεχνική Σχολή από το 1925, ενώ από το 1936 δίδαξε στη Σιβιτανίδειο Σχολή. Το 1940 διορίστηκε διακοσμητής στην Πολεοδομική Υπηρεσία του Υπουργείου Διοικήσεως Πρωτευούσης και ανέλαβε τη διεύθυνση της Δημοτικής Πινακοθήκης Αθηνών. Από το 1943 έως το 1951, δίδαξε στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Το 1956 εξελέγη καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, ολοκληρώνοντας έτσι τη μακρόχρονη εκπαιδευτική του πορεία.
Ο Παπαλουκάς πίστευε ότι η τέχνη έπρεπε να ισορροπεί μεταξύ φυσικής παρατήρησης, πνευματικότητας και σύγχρονων εικαστικών αναζητήσεων. Παρόλο που ασχολήθηκε με την προσωπογραφία και τη νεκρή φύση, το τοπίο υπήρξε το κύριο θέμα του. Η ζωγραφική του διακρίνεται για την αρμονική ισορροπία ανάμεσα στην αυστηρή γεωμετρία της βυζαντινής σύνθεσης και την ελευθερία του χρώματος, χαρακτηριστικό των μοντέρνων τάσεων. Η επίδρασή του ξεπέρασε τα όρια της προσωπικής του καλλιτεχνικής παραγωγής. Ως ιδρυτικό μέλος της «Ομάδα Τέχνης» και συνιδρυτής του πρωτοποριακού περιοδικού Το Τρίτο Μάτι, συμμετείχε ενεργά στον διάλογο για τη μοντέρνα ελληνική τέχνη. Τα έργα του εκτέθηκαν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, σηματοδοτώντας την εξέλιξη του νεοελληνικού μοντερνισμού. Μετά τον θάνατό του το 1957, η κληρονομιά του διατηρήθηκε ζωντανή. Το 1976, μια μεγάλη αναδρομική έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη απέτισε φόρο τιμής στο έργο του, ενώ το 1982 ακολούθησε έκθεση στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων.
Γεωργία Δημοπούλου
Κλασική Φιλόλογος – Επιμελήτρια