Βιογραφία

Ο Χανς Χάρτουνγκ (Hans Hartung, 1904–1989) υπήρξε Γάλλος ζωγράφος, γεννημένος στη Γερμανία, του οποίου το δυναμικό και χειρονομιακό αφηρημένο ύφος τον κατέστησε κεντρική φυσιογνωμία της τέχνης του 20ού αιώνα. Γεννημένος στις 21 Σεπτεμβρίου 1904 στη Λειψία της Γερμανίας, σε καλλιτεχνική οικογένεια, και με πλούσιο μορφωτικό υπόβαθρο (γνώστης λατινικών και ελληνικών), ο Χάρτουνγκ από νωρίς εκτέθηκε στα έργα του Ρέμπραντ και στους Γερμανούς Εξπρεσιονιστές, όπως ο Όσκαρ Κοκόσκα και ο Έμιλ Νόλντε, γεγονός που επηρέασε βαθιά την καλλιτεχνική του πορεία.

Το 1924, ξεκίνησε τις σπουδές του στη φιλοσοφία και την ιστορία της τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας, ενώ στη συνέχεια φοίτησε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Δρέσδης. Η επαφή του με τον γαλλικό υπερρεαλισμό, τον κυβισμό, τα γαλλικά και ισπανικά έργα τέχνης στην Διεθνή Έκθεση Τέχνης της Δρέσδης το 1926 υπήρξε καθοριστική, ενισχύοντας το ενδιαφέρον του για την αφαίρεση και οδηγώντας τον να μετακομίσει στο Παρίσι για να εμβαθύνει στις πρωτοποριακές τάσεις της εποχής. Τον ενδιαφέρει το έργο του Ματίς, του Μπρακ και του Πικάσο – τον οποίο και θαύμασε περισσότερο από όλους.[1] Το 1929 παντρεύτηκε την Anna-Eva Bergman, με την οποία χώρισε το 1938 και ξαναπαντρεύτηκαν το 1957. Το ζευγάρι μετακόμισε στην Αντίμπ το 1973, όπου σχεδίασαν μαζί το σπίτι και τα στούντιό τους, τα οποία αργότερα έγιναν το Ίδρυμα Hartung-Bergman.

Κατά τα πρώτα χρόνια του στο Παρίσι, ο Χάρτουνγκ μελέτησε με επιμέλεια τα έργα παλαιών και σύγχρονων δασκάλων. Οι τοπιογραφίες της Νότιας Γαλλίας, σε συνδυασμό με την αρμονία των συνθέσεων του Πολ Σεζάν, τον ενέπνευσαν βαθιά. Επηρεασμένος από τα μαθηματικά και συγκεκριμένα από τη «χρυσή τομή», ενσωμάτωσε τις αρχές της ισορροπίας στις συνθέσεις του, συνδυάζοντας τον αυτοσχεδιασμό με τον υπολογισμένο σχεδιασμό. Η άνοδος του ναζιστικού καθεστώτος στη Γερμανία, που χαρακτήρισε το αφηρημένο του ύφος ως «εκφυλισμένη τέχνη», τον ανάγκασε να καταφύγει στη Γαλλία. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Χάρτουνγκ έδειξε αξιοσημείωτη αντοχή, κατατασσόμενος στη Λεγεώνα των Ξένων, όπου τραυματίστηκε σοβαρά, χάνοντας το ένα του πόδι. Μετά από μεγάλη ταλαιπωρία και αφότου έχασε πολλά και σημαντικά έργα του – έργα που έγιναν στον στρατό και στη φυλακή αλλά και προπολεμικά έργα που καταστράφηκαν από τον βομβαρδισμό του σπιτιού της αδελφής του στη Λειψία-,[2] το θάρρος του ανταμείφθηκε αποκτώντας τη γαλλική υπηκοότητα το 1945 και διάκριση με Croix de Guerre.

Η μεταπολεμική περίοδος σηματοδότησε μία έντονα δημιουργική φάση στην καριέρα του. Παρά τις αρχικές δυσκολίες, πολλοί συλλέκτες και συγγραφείς άρχισαν να ενδιαφέρονται για την τέχνη του. Τα έργα του, με έντονες, καλλιγραφικές πινελιές και δεξιοτεχνικό συνδυασμό γραμμής και χρώματος, έτυχαν διεθνούς αναγνώρισης. Η ευκολία με την οποία η ιδέα του αναπαραγόταν σε καμβά, η ζωγραφική αίσθηση των έργων του που τώρα εκτελούνταν σε μεγαλύτερη κλίμακα και η κυριαρχία της γραμμής στους πίνακες του, χαρακτήρισαν την τεχνοτροπία ενός ζωγράφου που έμελλε να αποτελέσει εξέχουσα μορφή της εποχής.[3] Το 1960, τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Ζωγραφικής στη Μπιενάλε της Βενετίας, επισφραγίζοντας την επιρροή του στο αφηρημένο κίνημα. Οι καινοτόμες τεχνικές του, όπως η χρήση ταχέως ξηραινόμενων ακρυλικών, βινυλικών χρωμάτων και εργαλείων για ξύσιμο και ψεκασμό, του επέτρεψαν να επιτύχει μια δυναμική ισορροπία μεταξύ αυτοσχεδιασμού και ακρίβειας. Η τεχνική του ψεκασμού ήταν για τον Χάρτουνγκ ένα ταξίδι δημιουργικής ουδετερότητας, με ένα χειροκίνητο εργαλείο που υπάκουε στην παραμικρή κίνηση του χεριού του, ιδίως τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Η καλλιτεχνική φιλοσοφία του Χάρτουνγκ επικεντρωνόταν στη δύναμη της χειρονομίας, με κάθε πινελιά να μεταδίδει βαθύ συναισθηματικό φορτίο και κάθε του προσέγγιση να διαμορφώνει με διαφορετικό τρόπο το τελικό αποτέλεσμα. Αυτή η προσέγγιση τον κατέστησε ηγετική φυσιογνωμία της Λυρικής Αφαίρεσης και επηρέασε τις επόμενες γενιές καλλιτεχνών που εξερεύνησαν την ανθρώπινη εμπειρία μέσω αφηρημένων μορφών. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, παρά τα προβλήματα υγείας, ο δημιουργικός του ζήλος παρέμεινε αμείωτος. Καθηλωμένος σε αναπηρικό αμαξίδιο μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο το 1986, συνέχισε να δημιουργεί σημαντικά, μεγάλης κλίμακας έργα, συνεργαζόμενος με βοηθούς για την εκτέλεση του οράματός του, παραμένοντας πιστός στο μοναδικό του ύφος. Κάθε’ όλη την πορεία του προτίμησε την επαναστατική πλευρά της φύσης του, αποκηρύσσοντας τη βεβαιότητα και πάντοτε πειραματιζόμενος με νέα και διαφορετικά πράγματα.[4]

Ο Χανς Χάρτουνγκ απεβίωσε στις 7 Δεκεμβρίου 1989, στην Αντίμπ της Γαλλίας. Η κληρονομιά του συνεχίζεται μέσω της συνεισφοράς του στην αφηρημένη τέχνη, με έργα του να φιλοξενούνται σε εξέχουσες συλλογές σε όλο τον κόσμο, όπως στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και την Πινακοθήκη Tate του Λονδίνου. Η ακατάπαυστη αναζήτησή του για την ισορροπία μεταξύ αυθορμητισμού και δομής παραμένει πηγή έμπνευσης για την καλλιτεχνική κοινότητα.

Γεωργία Δημοπούλου
Κλασική Φιλόλογος – Επιμελήτρια

[1] Hans Hartung: Fêtes d’Automne, 17/09/1988 -23/10/1988, Paris, 1988.

[2] Wat P., Hans Hartung – La peinture pour mémoire, Paris, 2019, σ. 105.

[3] Mundy Jennifer, Hans Hartung – Works on Paper 1922-56, London, 1996, σ. 39.

[4] Bertrand Dorléac Laurence, “Germany and France: Two Parts in One” στο Hans Hartung: 10 Perspectives, Milan, 2006, σ. 188.